Ομιλια Θαναση Φωκα
Κουρκουμελάτα - 2 Αυγούστου 2020
Πνευματικό Κέντρο Ιδρύματος Γ. & Μ. Βεργωτή
Ομιλία ακαδημαϊκού & καθηγητή Cambridge Θανάση Φωκά στην εκδήλωση παρουσίασης του αφιερωματικού τόμου «Αγάπης Αντιδωρον»
Στην εργασία μου στον τόμο αφιερωμένο στον Γεράσιμο, αναφέρομαι στην αδυναμία της Φυσικής να απαντήσει στο βασικό ερώτημα της κοσμογονίας. Επίσης, στο βιβλίο μου με τιτλο «Πώς δυνάμεθα να κατανοήσουμε τις σκεψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας» αναφέρομαι στα μεγάλα προβλήματα της βιολογίας σχετικά με το μυστικό της ζωής. Για παράδειγμα, ενώ πλέον έχει αποδειxτεί ότι τα μιτοχόνδρια, τα οποία αποτελούν την μηχανή παραγωγής ενέργειας εντός των κυττάρων μας, προέκυψαν από ένα συγκεκριμένο βακτηρίδιο, παραμένει ακόμη άγνωστο το είδος του κυττάρου που κατάφερε να συμβιώσει με τα μιτοχόνδρια.
Παρακάτω θα αναφερθώ εν συντομία στις ενδογενείς αδυναμίες τόσο των μαθηματικών όσο και της υπολογιστικής επιστήμης. Επίσης, και ίσως αυτό ενδιαφέρει την ομήγυρη περισσότερο, θα προσπαθήσω να επισημάνω μιά βαθειά σχέση μεταξύ της ζωής του αδελφού μου και της δικής μου. Ας αρχίσουμε από το τελευταίο. Η επιστήμη με την έμφαση της στην Λογική, και η θρησκεία με την εξάρτηση της από την Μεταφυσική, θεωρούνται αντιθετικές οντότητες. Κατά την γνώμη μου αυτή η άποψη δεν είναι σωστή. Λαμβάνοντες υπόψιν τα όρια της φυσικής και της βιολογίας που ανέφερα ανωτέρω, αλλά και των μαθημάτων που θα αναφέρω, καθίσταται προφανές ότι η επιστήμη και η θρησκεία, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, έχουν μια σημαντικη ομοιότητα. Συγεκριμένα, η μεγαλύτερη φιλοδοξία της επιστήμης είναι ταυτόσημη με ένα κύριο στόχο της θρησκείας, να φτάσει το υπερβατικό.
Επιτρέψτε μου τώρα να αναφερθώ λίαν συντόμως στις αδυναμίες των μαθηματικών και της υπολογιστικής επιστήμης. Οι τεράστιες δυνατότητες των Μαθηματικών και οι εκπληκτικές επιτυχίες της τεχνικής νοημοσύνης και ιδιαίτερα της λεγόμενης βαθειάς μάθησης, είναι αποτέλεσμα της γενεσιουργούς ικανότητας του εγκεφάλου για «υπολογιστικότητα». Σαν αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων έχει δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση ότι οι αλγόριθμοι είναι παντοδύναμοι και ότι σύντομα η τεχνική νοημοσύνη θα ξεπεράσει την ανθρώπινη. Αυτή η άποψη είναι κατά την γνώμη μου πλήρως λανθασμένη.Τα μαθηματικά αντανακλούν ένα ελάχιστο κομμάτι της ανθρώπινης σκέψης και η τεχνική νοημοσύνη προσπαθεί να μιμηθεί ένα μικρό μόνο τμήμα των εγκεφαλικών διαδικασιών. Για παράδειγμα, η τεχνική νοημοσύνη αγνοεί τον βασικό ρόλο των λεγομένων γλιά κυττάρων, τις διαφορετικές διεργασίες του αριστερού σε σχέση με το δεξί ημισφαίριο, και το ότι ο εγκεφαλος είναι ενσωματομένος. Επισης, και κυρίως, το γεγονός ότι τόσο τα μαθηματικά όσο και η υπολογιστική επιστήμη έχουν από την φύση τους ανυπέρβλητες αδυναμίες δεν λαμβάνετε υπ' όψιν. Ποιές ειναι αυτές οι αδυναμίες? Οπως ο Αυστριακος μεγάλος φιλόσοφος του Cambridge Ludwig Wittgenstein ανέδειξε τις αδυναμίες της γλώσσας, έτσι και οι εξαιρετικά ευφυείς μαθηματικοί Kurt Gödel και Alan Turing έχουν κατασκευάσει αυστηρές αποδείξεις ότι ούτε τα μαθηματικά ούτε η υπολογιστική επιστήμη δύναται να φθάσουν την αλήθεια με ένα καθαρά αξιωματικό τρόπο.Οι μεγαλειώδεις πνευματικές δημιουργίες είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασης συνειδήτων και ασυνείδητων διαδικασιών μέσα στον ενσωματομένο εγκέφαλο. Αυτό βεβαιο συνεπάγεται ότι πραγματικά καινοτόμες ιδέες δεν δύναται να προγραμματισθούν, όπως λανθασμένα πρεσβεύουν οι θιασώτες την τεχνικής νοημοσύνης. Κατά συνέπεια είναι αναγκαίο να τονισθεί ότι το βασικό χαρακτηριστικό των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων (όπως παρεπιπτόντως και των σημαντικών καλλιτεχνικών δημιουργιών) δεν είναι τόσο το λογικό όσο τουπερβατικό στοιχείο.
Τελειώνοντας αναφέρω ότι, όπως ειναι γνωστό, ένα βασικό στοιχείο της θρησκείας είναι η πίστη σε έναν υπερφυσικό κόσμο. Γιά την κατασκευή αυτού του κόσμου στην ψυχή του βαθέως θρησκευόμενου, ο εγκέφαλος στηρίζεται ακριβώς στους ίδιους νευρολογικούς μηχανισμούς οι οποίοι δημιουργούν τον αντίλαλο που φθάνει στη σκέψη του επιστήμονα από τον βαθύ και ανεξιχνίαστο κόσμο της επιστήμης. Ποιοί είναι αυτοί οι κοινοί μηχανισμοί? Είναι οι διαδικασίες που διέπουν το ασυνείδητο. Αυτό το βασικό, ή αν θέλετε καθοριστικό, στοιχείο της επιστήμης έχει τονισθεί από τον μέγιστο Einstein: "Tο πιό υπέροχο συναίσθημα που μπορούμε να νοιώσουμε προέρχεται από το μυστηριώδες. Αυτή είνα η πηγή κάθε πραγματικής τέχνης και επιστήμης".
